Música Tradicional Asturiana

Toles referencies a temes alcuéntrense nel archivu de Música Tradicional Asturiana.

Alboradas: Son pieces de gaita del estilu de los pasucáis o les marches, pero que taben destinaes a espertar a los
vecinos el día de la fiesta, recibiendo los intérpretes llechi y borona recién salida del llar.
Dalgunes pieces conocíes son: Alborada de Maquilo, Alborada del paxarín, Alborada d'Amandi...

*Añaes: Comu'l propiu nome diz, son cancios p'añar neños. Les lletres pueden resultar estrañes,
ya que'l tema principal son les relaciones adúlteres, una especie d'avisos, en forma de canción
pa dormir neños, al amante qu'espera tres de la puerta, pues el maríu ta en casa entovía.
Amás de la perconocía Agora non, podemos alcontrar provenientes del Cancioneru de Torner
bien d'exemplos (dalgunes con temes non tan escabrosos).

*Asturianaes / Tonada: Ye l'estilu vocal asturianu más importante, en cuantu a complexidá y variedá.
Paez tar emparentáu col Cante Jondu, anque l'estilu y l'usu sea bien distintu. Canción de
Chigre por escelencia, tien agora munchu reconocimientu. Cantábase solu o acompañáu por gaita (los gaiteros tinen que ser mui buenos pa acomodase al cantante), anque famosos
cantantes comu "El Presi" aportaron otros istrumentos comu la guitarra o'l pianu a la tonada.
Son exemplos Dime paxarín parleru, Coyí d'un artu una flor y Pastor que tas nel monte.

*Dances: Hai una serie de dances, mui vieyes, comu El Pericote de Llanes o el Corri-corri de Cabrales,
totalmente diferentes del resto de les dances que perviven nel nuestru país, y que son del
períodu protohistóricu, siendo estudiada inda, por exemplu, la celticidá del Corri-corri cabraliegu.
Paecen tener dambes un significáu tribal: nel casu del Pericote sería un baille prenupcial y del
Corri-corri ún de mena máxico-relixoso.

*Dances Primes: Esta ye una danza mui antigua n'Asturies. Formábase un gran corru, con un pasu
mui sencillu, un pasu alantre y otru atrás, moviéndose nel sentíu contrariu a les aguyes del reló,
siempre con gran solemnidá. Podemos alcontrar munchos exemplos de dances primes, con
versiones en gran variedá de sitios, Danza Prima de Luarca, Danza Prima de Las Vieyas, amás
de la so influencia nes canciones: Como la flor, ¿Onde vas por agua?, o Santa Bárbara bendita.


*Fandangos: Anque esti nun ye un ritmu propiu d'equí, fizóse mui popular, habiendo gran cantidá d'exemplos n'Asturies. Gustaba munchu por la complexidá de los sos pasos que diba aumentando
en cada vuelta. Báillase ya dende'l sieglu XVII, y anque nel restu la península cántase
con coples de cuatro versos octosílabos, n'Asturies solía añadíse-y otru más. El Fandango Puntiáu,
¡Ai Pachín!, N'Uviéu nun me caso, L'Aldeanu, El Ringo-Rango y Ríu Verde son dalgunos de los
Fandangos que perviven.

*Floreos: Nun ye una pieza en si, sinón que ye una escala d'introducción o salida, de ritmu llibre.
Nun principiu tuvo de ser una especie de comprobación, para ver si toles notes del punteru
taben bien afinaes, abarcando el floréu toles notes de la escala diatónica de la gaita.
Llueu pasó a ser un embellecimientu de les canciones y una muestra de la valía del gaiteru.
Ye tamién una firma del gaiteru, pues caún fai los sos propios floreos.

*Jotes: Neto que n'otres fasteres de la península, la jota espárdese n'Asturies, anque
col contactu coles formes autóctones varía, falándose de baile llixero, baille pesao,
o bailles de pandeiru. Son perconocíes La Jota'l Centru A mi me gusta la gaita¸
ocurriendo cola primera lo mesmo que colos Saltones, canciones nes que se-yos
amestaba otres pieces, comu'l Fandangu N'Uviéu nun me caso. Otros exemplos
son La Jota de la Rosa, La Xota Pumarega, La Xota L.leitariegos,
La Jota Payares, Baile del Centro...

*Muñeiras: Ye un de los xéneros más carauterísticos del repertoriu de gaita.
Tamién pue nomase Muiñeira o Muliñeira o Muñera. Mui popular tamién
en Galiza, equí hai tres variedaes (xeneralizando), provenientes de les
tres fasteres d'Asturies, la oriental, la central y la oucidental. Les del centru
y l'orientes son les más variaes y desarrollaes. El fechu de que la dixitación
de les gaites d'ambos países sean distintes fai que anque dalgunes melodíes
se toquen en dambos sitios, suenen distintes a lo hora de la so execución.
Muñeires hai munches, Muñeira Boal, Muñeira d'Ibias, Muñeira del Gaiteru
Lliberdón, Muñeira del Centru, Muñeira de Barganaz, Muliñeira d'Ancadeira...

*Pasucáis: Ye una pieza clásica de gaita, tocábase nes fiestes recorriendo'l pueblu,
en direición a la Ilesia o al prau de la romería. Pasucáis del Xarreru, Pasucáis de
Peruyes y Pasucáis d'Uviéu son los exemplos más conocíos.

*Pasudobles: Estos bailles son munchu más modernos, del sieglu XIX, siendo dellos
mui recientes y d'autor conocíu. Cancios comu A la mar fui por naranxes,
Nel campu ñacen flores, son tamién conocíos fuera d'Asturies, pero otros comu
Oigo sonar una gaita, son netamente asturianos.

*Saltones: Ye un baille emparentáu colos más antiguos d'Asturies, anque munchu
más rápidu, llamáu asina pola so esaxeración de los pasos, faciéndolu mui cansáu
d'executar. Ye una pieza clásica de los gaiteros, ya que son los que acompañen a
los baillarines nes sos actuaciones. Llamáu tamién Xiringüelu, A lo lixero o Saltiquera,
porque va saltando d'un cantar a otru, lo que fai del Saltón una pieza de tipu improvisáu
na que'l gaiteru diba amestándo-y partes de la so propia collecha o cancios
populares, asina'l canciu Villaviciosa Hermosa acabó formando parte del Saltón.
Exemplos de Xiringüelos y Saltones hai bien d'ellos.

*Vaqueiraes: De nuevu'l nome indícanos la procedencia d'esta mena de canciu.
Cantaes por los vaqueiros d'alzada, del oucidente d'Asturies, tienen gran variedá
de versiones, con lletres y coples munches de les veces intercambiables.
Exemplos perconocíos son Vaqueira, casa las fichas, o, Vaqueirina, Vaqueirina,
amás de les munches que recueye el Cancioneru de Torner.

*Xirandiyes: Esti estilu surdió de la xuntura de dos formes ya esistentes, les jotes
y dances primes, faciéndose'l más popular y inxente de los estilos. El baille en si
ye xirar sobre un pie dando una vuelta, entamando de nuevu la danza garrándose
de los deos. Nel Cancioneru de Torner recuényense gran cantidá d'estes
cancionesu, siendo tamién pertenecientes a esti estilu Asturies, Patria Querida,
Chalaneru, El Carmín de La Pola, El mio Xuan, Fui al Cristu, La romería de San Andrés,
Una vez dixisti que sí, Debaxu del molín...

*Xiringoses: Esta mena de baille ye mui antiguo tamién, datándo del sieglu XV,
y calteníu nos bailles pa neños, amás de cantase davezu. El nome tien que ver
col términu xerigonza que ye comu se-y nomaba'l llatín faláu polos monxos.
L'exemplu clásicu d'esti estilu ye La Xiringosa o Geringosa.